🌍🍃 kapitalizm ve insan

 Kapitalizmin insanları mı, yoksa insanların mı kapitalizmi oluşturduğu sorusu, tarih boyunca derin düşünürlerin, filozofların ve kadim bilgeliklerin ele aldığı, karmaşık bir sorunsal olarak karşımıza çıkar. Kadim bilgelik felsefeleri, insanın doğasında var olan hırs, sahip olma arzusu ve kontrol etme isteğinin, sosyal sistemlerin doğmasına yol açtığını söyler. Hindu felsefesindeki **maya** (illüzyon) kavramı, dünyasal arzuların insana gerçeklikmiş gibi görünmesi ve bireyi kendine bağlaması üzerine kurulu bir öğretidir. Kapitalizm de bu maya'nın bir yansıması olarak görülebilir; bireyler dünyasal zenginliklere, güce ve mülkiyete sahip olma arzusu ile sistemleri inşa ederken, aynı zamanda bu sistemler tarafından da şekillendirilir. Şamanizm ise doğa ile uyumsuz bir yaşam tarzının dengeyi bozacağına işaret eder. Kapitalizm, insanın doğal kaynakları tüketip, daha fazla sahip olma hırsı üzerinden şekillenirken, bu döngüde insan da kapitalist yapıların içine çekilir ve doğadan kopar. Yani insanın arzuları sistemi oluştururken, sistem de insanı kendi döngüsüne hapseder.

Modern düşünürler bu ilişkinin çok boyutlu olduğuna işaret eder. **Karl Marx**, kapitalizmi insanın emeğini ve değerini metaya dönüştüren, insanı nesneleştirip yabancılaştıran bir sistem olarak tanımlar. Ancak Marx’ın da belirttiği gibi, bu sistem insan eliyle yaratılmış ve sürdürülmüştür. Aynı zamanda insanın doğasını şekillendiren ve sürekli olarak yeniden inşa eden bir mekanizma haline gelmiştir. Bu açıdan bakıldığında, kapitalizm insanın ihtiyaçlarından ve arzularından doğmuş, fakat aynı zamanda insanın kimliğini, toplumsal ilişkilerini ve hatta ahlaki değerlerini yeniden şekillendiren bir güç haline gelmiştir. Stoacı filozoflar ise, dış dünyanın insanın ruh hali üzerindeki etkilerini minimize etme çağrısında bulunurken, bu tür sistemlerin bireyin kontrol edemediği dışsal güçler olduğunu söyler. Ancak Stoacılık da, bu dışsal güçlerin insan doğası tarafından yaratıldığını kabul eder; dolayısıyla insan, bu tür sistemlerden etkilenirken aynı zamanda onların oluşumuna katkıda bulunur.

Sonuç olarak, kapitalizm ve insan arasındaki ilişki, tek taraflı bir sebep-sonuç ilişkisinden ziyade, karşılıklı ve çok boyutlu bir etkileşim süreci olarak değerlendirilebilir. İnsanlar, doğaları gereği arzularını tatmin etmek, refahlarını artırmak ve dünyayı kontrol etmek amacıyla kapitalizmi yaratmışlardır; fakat bu sistem, varlığını sürdürdükçe insanın düşünce biçimlerini, davranışlarını ve toplumsal ilişkilerini dönüştürmeye devam etmiştir. Kadim bilgelik öğretilerinde bahsedilen denge arayışı, bu sistemin temel çelişkisini açığa çıkarır: İnsan, kendi yarattığı bir sistemin esiri haline gelebilir. **Friedrich Nietzsche**, "Kendi yarattığın canavar seni ele geçirirse, kendinle hesaplaşmaya hazır olmalısın" derken tam da bu noktaya vurgu yapar. Kapitalizm, insanın hem yaratıcısı hem de kurbanı olduğu bir yapı olarak, tarih boyunca bu döngüyü sürdürmüş ve her iki tarafı da şekillendirmiştir.

**Derin Bilge Söz:**  

"İnsan arzularını sistemlere döktüğünde, o sistemler sadece dünya değil, ruhunu da yeniden şekillendirir. Kapitalizm, insanın yansımasıdır; fakat aynadaki bu yansıma, zamanla insanı kendine esir eder. Dengeyi bulamayan, kendi yarattığı yapının kölesi olur."